Orak Hücre Anemisi

 

Fatıma Nilüfer Akman- Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü,   Karadeniz Teknik Üniversitesi

Orak Hücre Anemisi, kalıtsal bir kan hastalığıdır. Dünyada en çok görülen gen bozuklukları arasındadır. Bu hastalık, çekinik genlerle kalıtım gösteren ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobin sentezinin hasarlı olması sonucunda gelişmektedir[1]. Orak Hücre Anemisi; ağrı krizleri, çoklu organ yetmezliği ve alyuvarların yıkımına yol açan bir kan hastalığıdır.[2], [3]

 Orak hücre anemisi, 1910 yılında Herrick tarafından tanımlanmıştır. Hastalığın tanımlanması, bir hemolitik anemili hastanın hemotoloji testinde orak hücrelerin görülmesi sayesinde olmuştur.

 Orak hücre hastalığına sahip bireylerdeki akciğere ait pulmoner komplikasyonlar ölüm oranını ve ölüm hızını etkilemektedir. Akut komplikasyonlarda, pulmoner emboli yani akciğer atardamarında görülen ani tıkanıklık, zatürre ve akut göğüs sendromu görülebilmektedir. Kronik olarak ise hipertansiyon, uyku apnesi ve solunumda fonksiyonel değişiklikler görülmüştür.[7], [8]

 

Belirti ve Semptomlar

 

 Orak hücre hastalığının belirtileri arasında öksürük, ateş, göğüs ağrısı, nefes darlığı, titreme, üşüme, hırıltılı soluma ve ağızdan kan gelmesi bulunmaktadır. Yaşa göre değişen semptomlar görülmektedir.

 Orak hücre hastalığının belirti ve semptomlarına detaylı olarak bakıldığında şunlar söylenebilir:

·         Tüm Vücudu Etkileyen İltihaplanma: Bu hastalık damar duvarlarında iltihap meydana getirmektedir. Bunun sonucunda ödem oluştuğu için damar duvarında tıkanıklık oluşmaktadır. Bu iltihap sürecinin ortaya çıkardığı semptomların başında ağrılı krizler gelmektedir. Geçmeyen Ağrılar: İnce kan damarlarının tıkanması ve kanın yetersiz oksijenlenmesiyle orak hücre hastalığında vücutta geçmeyen ağrılar görülebilmekte ve özellikle fiziksel olarak yaşam kalitesinin düştüğü görülmektedir.[6], [9]. Kas Ve İskelet Problemleri: Eşit olmayan kemik yapısı, seksüel gelişme geriliği, kısa boy, büyüme ve gelişme geriliği ve ağrılı eklemler bu kapsamda örnek verilebilir.[4]

·         Enfeksiyonlar: Enfeksiyonlar ağrılı krizlerin önemli bir sebebidir. Bakteriyel enfeksiyonlar bu ağrıları tetiklemekte; bacak ülserleri, sepsisi ve menenjit gibi enfeksiyonlar ölüm riski barındırmaktadır.[8]

·         Cinsiyete Göre Hastalığın Ömründe Farklılaşma: Orak hücre hastalığı; kadınlarda yaklaşık 48 sene, erkeklerde ise yaklaşık olarak 42 senelik bir ömre sahiptir.[3]

 

Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

 

 Esasında orak hücre anemisindeki en önemli etken faktör, kan akışındaki direncin artması ile ilgilidir. Membranın kas sertliği, hemoglobin proteininin polimerizasyonu ve hücre içindeki hemoglobin proteininin artması gibi faktörler, bu bağlamda orak hücre anemisindeki önemli faktörlerdir. Orak hücrenin oluşmasında hemoglobin kaynaklı faktörlerin dışında; dehidratasyon (vücudun sıvı kaybetmesi), pH, viskozite (kan akışındaki direnç), oksijenin uzaklaştırılması, damarlardaki dolaşımda yavaşlama veya durma gibi etkenler de mevcuttur.[3], [7], [10]

 

Teşhis Yöntemleri

 

 Orak hücre hastalığının teşhisinde morfolojik bozukluklar, hemolitik anemi, aralıklı ağrılar ve dokudaki kan akışının zayıflamasından şüphelenilmektedir. Bu hastalığın tanısı genelde çocukluk çağında konmaktadır. Muayene yapılırken sarılık, karaciğer büyüklüğü, çocuk yaşlar için dalak büyüklüğü, derideki solukluk, iskelet bozuklukları gibi bulgulara dikkat edilir. Hematolojik laboratuvar testleri sonucunda kemik iliğinde eritroid hiperplazi (kanda bulunan eritrositlerde yetersizlik) tespit edilmekte ve oraklaşmanın pozitif çıkması gerekmektedir.[5], [7], [8], [4]

 Tanı koyabilmek için hemoglobin elektroforezi ve oraklaşma testi yapılması gerekmektedir.

 

Tedaviler ve İdare Yöntemleri

 

1-      HbF yapımı için Hidroksiüre (HU) ve 5-Azactadin gibi ilaçlar takviye edilir. Alyuvar çözünürlüğünü dengelemek için Clotrimazol ve Gardos kanal inhibisyonu kullanılır.

3-      Orak hücrelerinin mikrovasküler bölgede tutulmasını azaltmak için arginine ve nitric oxide kullanılmaktadır. Ağrılı krizlerde evde ilaç tedavisi yetersiz olursa hastanede serum tedavisine geçilir.

5-      Hastalara bol su içmeleri tavsiye edilir. Yüksek enerji harcanan dağ tırmanışı, uçağa binme veya ekstrem sporlar tavsiye edilmemektedir.

7-      Hastaya aşırı soğuktan kaçınması önerilmektedir. Geçmeyen ağrıların tedavisinde morfin, düşük ağrılarda ise aspirin takviye edilir.

9-      Hastada yüksek ateş, pulmoner veya nörolojik semptom tespit edildiğinde muhakkak hastaneye yatırılması gerekmektedir.

10-  Koruyucu olması açısından H. influenza ve hepatit aşıları yapılabilir.

11-  Yüksek riskli hastalarda transfüzyon (kan aktarımı), MRI incelemeleri ve hipertansiyon taramaları yapılabilir.

12-  Kök hücre nakli veya gen tedavisi uygulanabilir.

13-  kMagnezyum ve çinko gibi destekleyici takviyeler uygulanabilir.

 

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

 

 Orak hücre hastalığı dünyada taşıyıcılık ve görülme sıklığı açısından oldukça yüksek bir orandadır. Orak hücre hastalığının her 600 Afrika kökenli Amerikan vatandaşından birinde, yani %0.15 oranında görüldüğü bilinmekte ve %8’inin de orak hücre geninde heterozigot olduğu ifade edilmektedir.[2]

 Hastalığın genotipi açısından taşıyıcı olan ebeveynlerden doğan her bir çocuk için hastalıklı veya normal doğabilme oranının %25, taşıyıcı olarak doğmanın ise %50 olduğu bilinmektedir. Bu hastalık Afrika kıtasında yoğun bir şekilde deneyimlenmekte, Amerika, Orta Doğu ve Türkiye de dahil olmak üzere Akdeniz kıyı bölgelerinde görülmektedir. Hindistan’da da oldukça yaygın olarak görülen bir hastalıktır.[7], [8], [4]

 Türkiye’de hastalığın görülme oranları olarak Çukurova bölgesinin bu hastalığın en çok yoğunluk gösterdiği bölge olduğu bilinmektedir.[1] Aynı zamanda Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyinin son verilerinin gösterdiğine göre taşıyıcı sıklığının oranları Antakya’da %10,5, Mersin’de %13,6, Antalya’da %2,5, Adana’da %10,0, Muğla’da %0,5, Diyarbakır’da %0,5 şeklindedir.[5] Dünya çapında 163 ülkede yaklaşık 30 milyon ve üzerinde orak hücre anemili hastanın yaşadığı varsayılmaktadır. 2010 yılında bu hastalıkla doğan bebek sayısı 305.800 iken bu sayının 2050 yılında 404.200’e ulaşacağı düşünülmektedir.[7]

 

Önlem Yöntemleri

 

 Orak hücre anemisine neden olan hastalıklardan birinin akut göğüs sendromu olduğu bilinmektedir. Akut göğüs sendromunu çocukluk çağında engellemek çok önemlidir; çünkü tekrarlayan göğüs sendromu atakları, kalıcı kronik hipoksemi (kan basıncının azalması ve oksijensizlik) ve erken mortalite gibi nedenlere yol açmaktadır.

 Doğum öncesi tanı ve hasta çocuk teşhisi için hastanelerde daha fazla takip ve çalışmalar yapılması gerekmektedir. Konu ile ilgili eğitimler verilmesi ve özellikle erken yaş eğitim dönemlerinde bireylerin konu ile ilgili bilinçlenmesi adına çalışmaların artması gerekmektedir.

 Orak hücre anemisine dönüşecek bir hastalığı bulunan veya bu yönde komplikasyonlar gösteren bireylere kök hücre nakli uygulamaları yapılması literatürde önerilen önemli önleme yöntemleridir.[3], [5], [8]

 

Referanslar

 

1.      D. Söylemez- Gökyer, et al. (2016). Türkiye’de Orak Hücreli Anemi Dağılımı, Patofizyolojisi ve Demir Toksisitesi. Marmara Pharmaceutical Journal, sf: 92. doi: 10.12991/mpj.201620227342. | Arşiv Bağlantısı

2.      N. Şen. (2018). Erişkin Orak Hücre Anemili Hastalarda Pulmoner Komplikasyonlar. Cukurova Medical Journal, sf: 706-717. doi: 10.17826/cumj.363602. | Arşiv Bağlantısı

3.      M. R. Helvacı. (2015). Sickle Cell Diseases. The Medical Journal of Mustafa Kemal University, sf: 25-34. doi: 10.17944/mkutfd.34012. | Arşiv Bağlantısı

4.      D. D. Canatan. (2010). Talasemi ve Hemoglobinopatilerin Dünyada Ve Türkiye'de Durumu. Türkiye Klinikleri Hematoloji- Özel Konular, sf: 1-4. | Arşiv Bağlantısı

5.      Y. Kılınç. Orak Hücre Anemisi: Tanı, Takip, Tedavi ve Transfüzyon. (1 Ocak 2021). Alındığı Tarih: 15 Ekim 2021. Alındığı Yer: docplayer.biz.tr | Arşiv Bağlantısı

6.      Z. Çetin. (2021). Orak Hücre Hastalığında Genom Düzenleme Aracılı Tedavi Yaklaşımları; Son Teknoloji. Türkiye Klinikleri Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi- Özel Konular, sf: 77-86. | Arşiv Bağlantısı

7.      Ş. Atıcı, et al. (2019). Kalıtsal Hemoglobinopatilerde Zor Karar: Kan Transfüzyonu; Ne Zaman, Nasıl, Niçin? Anestezi Dergisi, sf: 77-86. doi: 10.5222/jarss.2019.25743. | Arşiv Bağlantısı

8.      B. Antmen. (2009). Orak Hücre Anemisi Derleme. Türk Pediatri Arşivi, sf: 39-42. | Arşiv Bağlantısı

9.      Y. Çam, et al. (2020). Orak Hücre Anemisi Tanılı Pediatrik Bir Olgu ile Tipik Gelişim Gösteren Bir Çocuğun Fonksiyonel Mobilite, Yorgunluk Ve Ağrı Düzeylerinin Karşılaştırılması. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, sf: 34-39. | Arşiv Bağlantısı

10.  M. Ertem. Orak Hücre Anemisinde Pediatrik Grupta Hematopoetik Kök Hücre Transplantasyon Uygulamaları. (1 Ocak 2014). Alındığı Tarih: 15 Ekim 2021. Alındığı Yer: www.thd.org.tr | Arşiv Bağlantısı

11.  N. Akay, et al. (2019). Acute Chest Syndrome In Children With Sickle Cell Disease: Case Report And Review Of The Literature. Istanbul University, sf: 37-42. doi: 10.5222/j.child.2019.59913. | Arşiv Bağlantısı

12.  A. Tanyeli. (2015). Orak Hücre Anemisinde Hematopoetik Kök Hücre Transplantasyonu. Archives Medical Review Journal, sf: 42-48. doi: 10.17827/aktd.43132. | Arşiv Bağlantısı

13.  F. Gümrük. (2007). Hemoglobinopatilerin Tanı ve Tedavisinde Yenilikler. Türkiye Klinikleri Pediatrik Bilimler- Özel Konular, sf: 1-4. | Arşiv Bağlantısı

14.  https://evrimagaci.org