Tüp Bebek Tedavisi Nedir ve Tüp Bebek Tedavisinin Aşamaları
Zeynep Anaz – Moleküler Biyoloji ve Genetik,
- Haliç Üniversitesi
TÜP BEBEK TEDAVİSİ NEDİR?
Birtakım
sebeplerle çocuğu olmayan kişilere uygulanan ve günümüzde en sık kullanılan
tedavi şeklidir. Tüp bebek tedavisi çoğunlukla 1 seneden daha uzun sürede
korunma olmadan gerçekleşen cinsel ilişkilere rağmen hamilelik durumunun
oluşmadığı zaman uygulanmaktadır. Ayrıca sebebi bilinmeyen infertilite, dişide
bulunan tüplerin tıkanması, erkekte bulunan spermin yeterli kalitede olmaması
veya yaşlanma gibi nedenlerle de tüp bebek tedavisi kullanılmaktadır.
Normal
gebelikte, dişi üreme organı olan yumurtalıklardan olgunlaşan yumurta rahim ve
yumurtalıklar arasında yer alan fallop tüplerine bırakıldığı zaman erkeğin
sperm hücresi dişinin yumurtasına temas eder. Böylece dişi vücudunda sperm ile olgun
yumurta döllenmiş olur. Döllenen yumurta rahmin embriyonun yerleşmesi için
ortam hazırlayan duvarına tutunur. Bu durumda hamilelik meydana gelir. Döllenme
sonucu meydana gelen hücreye zigot ismi verilmektedir. Oluşan zigot bölünmeler
geçirerek fetüsü meydana getirir.
Tüp bebek
tedavisi yumurta adı verilen dişi üreme hücresi ile sperm adı verilen erkek
üreme hücresinin çeşitli yöntemlerle alınıp in vitro ortamda birleştirilerek
döllenmenin gerçekleşmesini esas almaktadır. Döllenmiş yumurta bölünmeler geçirmeye
başlar ve embriyo olarak adlandırılan ilk gelişim evrelerini laboratuvar
koşullarında geçirir. Daha sonra döllenmiş yumurta dişi bireyin rahmine
koyulur. Bu olaydan sonra oluşan hamileliğin aşamaları normal yolla meydana
gelen hamileliğin aşamalarından farkı yoktur.
TÜP
BEBEK TEDAVİSİNİN AŞAMALARI
1.Hormon Tedavisi
Uygulanarak Yumurtaların Uyarılması ve Üretilmesi
Normal koşullarda dişilerde ayda bir tane yumurta olgunlaşıp
çatlamaktadır. IVF yönteminde bir adet yumurta alındığında yumurtanın
döllenmeme ya da döllenme işleminden sonra sağlıklı bir embriyonun meydana
gelmeme olasılığı vardır. Bu sebeple IVF yönteminde yumurtalıkları uyaran
ilaçlar uygulanarak daha fazla yumurta elde edilmek amaçlanmaktadır. Reglinin
2. Günü vajinal ultrasonografi ile inceleme yapılır ve kan örneğinden incelenen
hormon sonuçlarına uygun olarak tedavi belirlenmektedir. Verilen ilaçların dozları bireylerin vücut
kitle indeksine (kg/m2) ve yumurtalık durumuna bakılarak
belirlenmektedir.
Yumurtalıkları uyarmak amacıyla folikül uyarıcı hormon (FSH),
luteinize eden hormon (LH) ya da iki hormonun bir arada bulunduğu iğne ile
verilebilen bir ilaç verilebilmektedir. Oosit olgunlaşması amacıyla HCG
hormonu ya da başka ilaçlar verilebilmektedir. Yumurtlama döneminin erken
olmaması için verilen ilaçlar vücutta üretilen yumurtaların
erken fallop tüpüne geçmesini önlemektedir. Rahmin iç kısmını gebeliğe hazır
hale getirmek amacıyla dişiden yumurta hücresi alındığı zaman ya da embriyonun
rahime yerleştirilmesi esnasında doktor progesteron desteği alınmasını
isteyebilmektedir.
Yumurtalıkları uyarma basamağı ortalama 10-12 gün devam etmektedir.
Ancak bu süre bireyler arasında değişkenlik gösterebilmektedir. Yumurtalıklarda
bulunan foliküller istenilen büyüklüğe geldiği zaman yumurta hücrelerinin
olgunlaşmasına yardımcı olan rhCG ya da GnRH hormonlarının analizi yapıldıktan
sonra son iğne olarak bireye enjekte edilir. İğne uygulandıktan ortalama 36
saat sonunda yumurta hücreleri yumurtalıktan alınır.
2.Yumurtalıklardan
Yumurtaların Toplanması
Bu işlemde dişi bireyin ağrı ya da acı gibi hisler yaşamaması için
yatıştırıcı ilaç ya da anestezi uygulanmaktadır. Doktor üzerinde ince içi boş
bir iğne bulunan bir ultrason vajinal prob aracılığıyla yumurtalıklardan
yumurta hücrelerini aspire eder. Alınan örnekler hemen laboratuvara
ulaştırılmaktadır. Yumurtalıklara transvajinal ultrason kullanılarak
ulaşılamıyorsa iğneyi istenilen yöne hareket ettirmek amacıyla abdominal
ultrason kullanılabilmektedir. Aspire edilen yumurta hücreleri emme makinasına bağlı
olan iğne yardımıyla foliküllerden ayırılır. Dişi bireyde yumurta toplanmasından
sonra ağrı, tokluk hissi gibi durumlar oluşabilmektedir.
3.Sperm Alınma İşlemi
Dişi bireyin yumurtalıklarından olgun yumurtaların toplandığı gün
erkekten sperm örneği istenmektedir. Sperm örneği hemen laboratuvara
ulaştırılmaktadır. Meni sıvısının içinde sperm hücresi bulunmayan erkekten
cerrahi yöntem ile sperm alınabilmektedir. Meni sıvısında sperm hücresi
laboratuvar ortamında ayrılmaktadır.
4.Yumurta ve Sperm
Hücresinin Döllenmesi
Bu adım dişi üreme hücresi
olan yumurtaların döllenmesine bağlı olarak klasik tüp bebek (IVF) veya
mikroenjeksiyon (ICSI) metodu olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.
1.Klasik Tüp Bebek Yöntemi (IVF)
Klasik tüp bebek yönteminde erkek üreme hücresi olan spermler olgun
yumurtaların olduğu ortama bırakılır ve spermlerin uygun yumurtanın içine
girerek döllemesi beklenir. Bu yöntemde dişi üreme organı olan yumurtalıklardan
olgunlaşmış yumurtalar alınarak laboratuvar ortamında sperm ile döllenmesi
gerçekleştirilir. Bu şekilde döllenen
yumurta dişinin rahmine yerleştirilir. Klasik tüp bebek yöntemi genellikle 3
haftada tamamlanmaktadır. Bazı durumlarda bu süre daha fazla olabilmektedir. Klasik tüp bebek yöntemi (IVF) uygulandığında alınan sperm
hücresi ve yumurta hücresi steril petri kabında birleştirilir ve laboratuvar
ortamında oluşturulan kültürde bekletilir. Daha sonra döllenme semptomları
incelenir ve embriyoların gelişimi takip edilir.
2.Mikroenjeksiyon Yöntemi (ICSI)
Bu yöntemdeki amaç mikroskop kullanılarak
erkek üreme hücresini bir pipet aracılığıyla olgunlaşmış yumurtanın sitoplazmasına
doğrudan enjekte ederek yumurtanın döllenmesinin gerçekleştirilmesidir.
Mikroenjeksiyon yönteminde erkekten bir sperm hücresi dişi bireyden alınan
olgunlaşmış yumurta hücresi içine ince iğne yardımıyla koyulur ve döllenme
olayının gerçekleşmesi beklenir. Bu yöntem çoğunlukla semenin kalitesinde ya da sperm hücresinin sayısında
bir problem varsa kullanılmaktadır. Ayrıca bu yöntem daha önce klasik tüp bebek
yöntemi uygulandığında döllenme olayı başarılı olmadığında kullanılmaktadır.
Tüp bebek uzmanları olan
kişiler bu yöntemlerden birini seçerken çiftlerin yumurta ve spermlerin
kalitesini gibi faktörleri göz önünde bulundurmaktadırlar. En doğru yöntemi
seçmek kişilerin çocuk sahibi olma şansını arttırmaktadır.
Şekil 2: Olgunlaşmış yumurtanın sitoplazmasına mikro uçlu iğne yardımıyla sperm hücresinin enjekte edilmesi
5.Döllenen Yumurtanın
Dişinin Rahmine Yerleştirilmesi
Embriyonun transfer günü yaş, gelişen
embriyoların kalitesi ve daha önceki başarılı olmayan tüp bebek denemeleri
dikkate alınarak seçilmektedir. Embriyolar ince bir katetere koyulur ve kateter
yardımıyla serviksten rahim boşluğuna yerleştirilmektedir. Rahim zarını
daha sağlam hale getirmek ve embriyonun rahime yerleşme ihtimalini yükseltmek
amacıyla günlük progesteron ya da HCG hormonu uygulaması tavsiye
edilebilmektedir. Birçok kadın hormon uygulamalarında hafif ağrı hissi
yaşayabilmektedir.
6.Hamilelik Testi
Döllenen yumurtanın dişinin rahmine
yerleştirilmesinden yaklaşık iki hafta geçtikten sonra gebeliğin meydana gelip
gelmediğinin belirlenmesi için hamilelik testi yapılmaktadır. Hamilelik
testinin sonucu pozitif çıkarsa hamilelik kesesinin incelenmesi için yaklaşık
10 gün sonra ultrason muayenesi gerekmektedir.
REFERANSLAR
1.Delilbaşı, L. (2010). A’dan
Z’ye Tüp Bebek Laboratuvar. İstanbul: Veri Medikal Yayıncılık
2.Pacci Z., Şengül
Y.A., Alagöz O., Attar R., Uyar A. (2021). Yapay
Zeka Tabanlı Klinik Karar Destek
Sistemi ile Tüp Bebek Tedavisi Gebelik Sonucu Tahmini. EMO Bilimsel Dergisi 11(22) 27-35.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1647965 (Erişme
Tarihi: 04.03.2021)
3.https://www.invitra.com/en/intracytoplasmic-sperm-injection-icsi/ (Erişme tarihi: 03.03.2022)
Yorumlar
Yorum Gönder