İnfertilite Nedir? Günümüz Uygulamalar Nelerdir?
Kadriye Yüksel, İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik
İnfertilite Nedir?
İnfertilite, cinsel yönden aktif bir çiftin, 1 yıl içerisinde korunmasız ilişki yaşamasına rağmen spontan gebelik oluşturmaması durumudur. [1] İnfertilitenin iki çeşidi bulunmaktadır; primer infertilite ve sekonder infertilite. Hiç gebelik oluşmaması durumuna primer infertilite denilmektedir. İkinci gebeliğin oluşmaması durumunu ise sekonder infetilite kavramı ifade etmektedir. Dünyada en çok karşılaşılan durum sekonder infertilitedir. Sekonder infertilite güvenli olmayan düşük ve kürtajların sık karşılaşıldığı, doğum sonrası anne bakımının yetersiz olduğu bölgelerde sık görülmektedir. [2]
Nedenleri Nelerdir?
İnfertilizaysondan dünya genelinde 80 milyondan fazla insanı etkilediği düşünülmektedir. İnfertilitenin nedenleri arasında %30.0 oranında erkeğe ait faktörler görülürken; %20.0 yumutlama problemine bağlı nedenler, %20.0 tubaya (tuba borusu) ve peritona ait nedenler, %5.0 uterus ve döl yatağına ait nedenler yer almaktadır. Geriye kalan %25.0’lik kısım ise açıklanamayan sebepler olarak belirtilir. [3] Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH), tüberküloz, doğum ya da kürtaj sonrası kritik enfeksiyonlara rastlanması gibi sağlıksal problemlerin yanı sıra sağlık hizmetlerinin ulaşılabilirliğinin sınırlı olması da infertilite görülme sıklığını etkiler.
İnfertilizasyon Durumunda Gebelik
Her ne kadar infertilizasyon bugüne kadar dünya üzerinde sık görülse de, günümüzde artık çaresi olmayan bir üreme rahatsızlığı değildir. Günümüz teknolojisi ile, öncelikle infertiliteye sebep olan faktörler belirlenip ona uygun tedavi geliştirilebilmektedir. Buna uygun olarak İVF (in-vitro fertilizasyon) laboratuvarları, halk dilinde tüp bebek merkezleri, hastaları değerlendirerek, çeşitli tedavi ve uygulamalar yapmaktadırlar. Bir infertil hastanın tüp bebek laboratuvarında gebelik için hazırlanması genel olarak şu şekilde ilerler; hastanın değerlendirilmesi, doğal hormonal siklusun baskılanması, oosit toplama (yumurta hücresi), sperm toplama, oositlerin inseminasyonu (spremin yumurta ile buluşturulması) , embriyo transferidir. Bir erkeğin infertil olup olmama durumu değerlendirilirken ilk yapılacak işlem en az 2 kez semen analizidir. 4-6 hafta ara ile yapılan bu işlemde, semendeki sperm sayısı miktarı, pH, semendeki spermlerin mortalite sayısı, semen volümü vb gibi veriler 2010 WHO Laboratory Manual for The Examination and Processing of Human Semen kitabındaki referans değerlerler ile karşılaştırılır. Değerlerin az ya da yüksek olması durumunda uygun tanı koyulur. Kadında infertilite değerlendirmesi ise hastanın doktora anlattığı öykü ve fiziksel muayeneden sonra vajina ve serviks detaylı olarak incelenir. Tüm bu değerlendirmelerin sonunda infertil bireye yönelik uygulamalar yapılır. [4]
Mikroenjeksiyon Yöntemi
Dişiden alınan metafaz 2 aşamasında olan yumurta hücresinin çeşitli aşamalardan geçerek (etrafındaki Korona Hücreleri’nin giderilmesi vb.) petriye alınması ile, erkekten elde edilmiş, şeklinde, hareket kabiliyetinde sıkıntı olmayan spermin iğne ucuna yerleştirilip yumurtanın içerisine yine aynı iğne yardımı ile bırakılması işlemidir. Böylelikle sperm yumurtayı dölleyebilir ve ardından döllenmiş embriyo (bazı kriterlere göre seçilmiş olan) anne rahmine yerleştirilir ve süreç başarılı olursa gebelik gelişebilir. Bu işlem, döllenmenin başarılı bir şekilde gerçekleşmesine imkan sağlamaktadır. Özellikle sperm kalitesi düşük olan ya da az miktarda sperme sahip olan hastaların çocuk sahibi olmasını sağlar. Yöntem her ne kadar döllenme oranını arttırsa da bazı hastalarda döllenme görülmeyebilir. Bu durumda işlem tekrarlanabilir ya da başka uygulamalara geçilmesi gerekebilir.
Klasik Tüp Bebek Yöntemi
Bu yöntem önceki yıllarda laboratuvar tüpleri içinde gerçekleştirildiği için yönteme tüp bebek yöntemi ve doğan bebeklere ‘’tube baby’’ denilmiştir. Fakat artık laboratuvar tüpleri içinde değil, annenin vücudunu taklit eden laboratuvar koşullarında yapılmaktadır. Bu yöntemi genel olarak özetlememiz gerekirse, mikroenjeksiyon yönteminde olduğu gibi laboratuvar ortamında spermin yumurtayı döllemesi sağlanır. Fakat mikroenjeksiyondan farklı olarak bu döllenme işleminin doğal olarak gerçekleşmesi beklenir. Kadının yumurtalıklarından alınan metafaz 2 aşamasındaki yumurta ile, erkekten alınan semen örneğindeki spermler (mikroenjeksiyondan farklı olarak birden fazla sayıdaki) karıştırılır ve doğal olarak döllenmeye bırakılır. Ardından 16-20 saat sonra döllenme gerçekleşip gerçekleşmediği kontrol edilir. Eğer döllenme gerçekleştiyse embriyo öncelikle bazı seçim işlemlerinden geçer ve kriterlere uygunsa anne rahmine yerleştirilir.
Embriyo Seçim Kriterleri
Laboratuvar koşullarında döllenme gerçekleşmiş yumurtanın yani embriyonun seçiminde temel olarak simetri ve senkronizasyona dikkat edilir. Embriyo gün gün bazı hücre aşamalarına gelmektedir. Döllenme gerçekleştikten sonra embriyo önce 2 daha sonra 4 ve sonra 8 -16 hücre aşamasına gelir. Embriyo çok sayıda hücreye bölünürken büyüklüğü değişmez. Döllenme oluştuktan sonraki ilk günde embriyo 2 hücreli aşamaya gelir ve burada hücreler eşit ve simetrik olarak gözlemlenmelidir. 2. Günde 4 hücreli, 3.günde 8 hücreli ve 4.günde 16 hücreli aşamaya gelir. Bütün bu süreç gözlemlenir ve aksaklıklar varsa embriyo seçimi ona göre yapılır.
Şekil 1: Günlere göre embriyo gelişme aşamaları
[Niakan K K et al. Development 2012;139:829-841]
Referanslar
Omar, M. I., Pal, R. P., Kelly, B. D., Bruins, H. M., Yuan, Y., Diemer, T., . . . Jungwirth, A. (2019). Benefits of Empiric Nutritional and Medical Therapy for Semen Parameters and Pregnancy and Live Birth Rates in Couples with Idiopathic Infertility: A Systematic Review and Metaanalysis. European urology
Melodie, V. B., & Christine, W. (2018). Fertility and infertility: Definition and epidemiology. Clinical biochemistry
Koçyiğit, O. T. (2012). İnfertilite ve sosyo-kültürel etkileri. İnsanbilim Dergisi, 1(1), 27-37
Yumru, A. E., & Öndeş, B. (2011). İnfertil Çifte Yaklaşım ve İn Vitro Fertilizasyon’a Doğru Hasta Seçimi. JAREM, 1(2), 57-60.
Yorumlar
Yorum Gönder